1. Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP - Gross Regional Domestic Product)

Tổng sản phẩm trên địa bàn là chỉ tiêu kinh tế tổng hợp phản ánh kết quả cuối cùng của hoạt động sản xuất được thực hiện bởi các đơn vị sản xuất thường trú trên địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Tổng sản phẩm trên địa bàn phản ánh giá trị mới tăng thêm của hàng hóa và dịch vụ được tạo ra trên địa bàn trong một thời gian nhất định, thường là (6 tháng, năm). Cụm từ “hàng hóa và dịch vụ cuối cùng” được hiểu theo nghĩa không tính giá trị sản phẩm vật chất và dịch vụ sử dụng ở các khâu trung gian trong quá trình sản xuất sản phẩm. Tổng sản phẩm trên địa bàn được tính theo giá hiện hành và giá so sánh.

Trên phạm vi cấp tỉnh, GRDP được tính theo phương pháp sản xuất. Theo đó, GRDP bằng tổng giá trị tăng thêm theo giá cơ bản của tất cả các hoạt động kinh tế cộng với thuế sản phẩm trừ đi trợ cấp sản phẩm, cụ thể:

GRDP = Giá trị tăng thêm (VA) + Thuế SP - Trợ cấp SP

Trong đó:

* Giá trị tăng thêm (VA) tính theo phương pháp giá cơ bản bao gồm:

-         Thu nhập của người lao động;

-         Thu nhập hỗn hợp;

-         Khấu hao tài sản cố định;

-         Giá trị thặng dư.

* Thuế sản phẩm bao gồm:

-         Thuế VAT hoạt động sản xuất KD trong nước;

-         Thuế tiêu thụ đặc biệt hoạt động SX kinh doanh trong nước;

-         Thuế xuất khẩu;

-         Thuế nhập khẩu;

-         Thuế VAT hàng nhập khẩu;

* Trợ cấp sản phẩm hay trợ cấp cho sản xuất là khoản tiền mà Ngân sách Nhà nước cấp cho: (1) các doanh nghiệp hoặc cơ sở sản xuất kinh doanh để họ giữ giá hoặc giảm giá bán sản phẩm của đơn vị cho người tiêu dùng, qua đó góp phần ổn định mức tiêu dùng của mọi người; (2) các doanh nghiệp hay cơ sở sản xuất kinh doanh đang trong giai đoạn suy thoái nhằm giúp các cơ sở tiếp tục hoạt động kinh doanh. Trong trường hợp thứ nhất, trợ cấp sản xuất là công cụ để tái phân phối thu nhập thông qua việc giảm giá bán những mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu chi tiêu của nhóm gia đình có thu nhập thấp. Việc phân phối còn lại được thực hiện thông qua trợ cấp thu nhập trực tiếp.

(Số liệu thuế và trợ cấp được thu thập từ báo cáo của Sở Tài chính)

* Lưu ý: Một số khoản mục đầu tư của nhà nước không được sử dụng để tính tăng trưởng kinh tế, thậm trí còn làm giảm tốc độ tăng trưởng như:

(1) Trợ cấp sản phẩm có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng của năm kế hoạch, tuy nhiên ở những giai đoạn và tình huống cụ thể Ngân sách Nhà nước vẫn phải thực hiện công việc này nhằm đạt mục tiêu tăng trưởng trong dài hạn.

(2) Trả nợ đầu tư XDCB làm giảm vốn đầu tư thực tế của năm kế hoạch, từ đó tác động đến tốc độ tăng trưởng và giảm hiệu quả vốn đầu tư (hệ số ICOR).

(3) Những khoản hỗ trợ trực tiếp của nhà nước và các tổ chức, cá nhân cho người dân như hỗ trợ thiên tai, dịch bệnh, trợ giá điện,...được sử dụng để tính thu nhập của hộ nhưng không được sử dụng để tính GRDP.

Từ năm 2017, Tổng cục Thống kê tập trung tính và công bố số liệu GRDP cho các địa phương, các Cục Thống kê của 63 tỉnh, thành phố cung cấp thông tin đầu vào định kỳ 02 lần/năm (6 tháng và cả năm) theo ngành kinh tế để các Vụ Thống kê chuyên ngành và Vụ Hệ thống Tài khoản quốc gia tính giá trị sản xuất và giá trị tăng thêm của tất cả các ngành kinh tế, thuế sản phẩm và GRDP. Nhằm rút ngắn khoảng cách chênh lệch số liệu GDP giữa Trung ương và địa phương.

2. Tổng thu nhập hộ gia đình (dân cư)

- Thu nhập của hộ gia đình là toàn bộ số tiền và giá trị của hiện vật sau khi trừ chi phí sản xuất mà hộ và các thành viên của hộ nhận được trong một thời kỳ nhất định (thường là một năm). Thu nhập của hộ bao gồm:

(1) Thu từ tiền công, tiền lương;

(2) Thu từ sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản (sau khi đã trừ đi chi phí sản xuất và thuế sản xuất);

(3) Thu từ sản xuất ngành nghề phi nông, lâm nghiệp và thủy sản (sau khi đã trừ đi chi phí sản xuất và thuế sản xuất);

(4) Thu khác được tính vào thu nhập như thu do biếu, mừng, lãi tiết kiệm…

Các khoản thu không được tính vào thu nhập gồm rút tiền gửi tiết kiệm, thu nợ, thu bán tài sản, vay nợ, tạm ứng và các khoản chuyển nhượng vốn nhận được do liên doanh, liên kết trong sản xuất kinh doanh …

- Tổng thu nhập hộ gia đình là tổng thu nhập của các hộ gia đình trên địa bàn.

3. Phân biệt Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) bình quân đầu người và thu nhập bình quân đầu người của tỉnh

3.1. Về khái niệm, ý nghĩa và mục đích sử dụng

- GRDP bình quân đầu người là chỉ tiêu tổng hợp phản ánh giá trị mới của hàng hóa và dịch vụ được tạo ra của toàn bộ nền kinh tế trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm) tính bình quân cho một người dân; được tính bằng cách lấy tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) chia cho dân số trung bình.

GRDP bình quân đầu người là chỉ tiêu quan trọng dùng để so sánh, đánh giá trình độ phát triển kinh tế và mức sống dân cư giữa các quốc gia hoặc giữa các vùng, tỉnh, thành trong cả nước; là một trong những căn cứ để tính chỉ số phát triển con người (Human Development Index- HDI).

- Thu nhập bình quân đầu người phản ánh kết quả thu nhập, mức sống và sự phân hóa giàu nghèo của các tầng lớp dân cư, làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách xóa đói, giảm nghèo, nâng cao mức sống của nhân dân; không sử dụng tính HDI.

Thu nhập bình quân đầu người được tính bằng tổng thu nhập của hộ gia đình trên địa bàn (tổng thu nhập dân cư) trong 1 năm chia cho dân số trung bình của địa bàn.

3.2. Về nội dung, phương pháp tính toán

Các yếu tố của 2 chỉ tiêu này khác nhau ở chỗ giữa một bên là giá trị mới được sáng tạo ra trên lãnh thổ, không phân biệt quyền sở hữu hay quyền sử dụng (GRDP); một bên là thu nhập thuộc quyền sở hữu và sử dụng của dân cư sinh sống trên lãnh thổ, không phân biệt xuất xứ (tổng thu nhập dân cư).

Để biểu hiện mối quan hệ giữa GRDP và tổng thu nhập dân cư của tỉnh bằng mô hình (biểu đồ Ven), cần có một số giả định để đơn giản hóa vấn đề như sau:

- Thu của người lao động, bao gồm:

+ Tiền công, tiền lương và các khoản tính vào chi phí sản xuất, kinh doanh của các khu vực kinh tế trong tỉnh đều do người lao động là cư dân trong tỉnh được hưởng toàn bộ (thực tế có chênh lệch giữa thu nhập của lao động là người trong tỉnh làm việc ngoài tỉnh gửi về và thu nhập của người ngoài tỉnh làm việc trong tỉnh gửi ra).

+ Thu nhập từ sản xuất, kinh doanh (lợi nhuận) của các cơ sở kinh tế trên địa bàn thuộc sở hữu của cư dân trong tỉnh (trong hạch toán GRDP thuộc thặng dư).

- Thặng dư: Bao gồm thu nhập từ sản xuất kinh doanh của các cơ sở kinh tế trên địa bàn thuộc sở hữu của các nhà đầu tư trong và ngoài tỉnh và của các tổ chức khác (không phải hộ gia đình hoặc cá nhân các thành viên hộ gia đình).

- Thu nhập sở hữu: Toàn bộ thu nhập sở hữu thuần của các nhân tố vốn, tài sản; cho thuê, mướn quyền sử dụng, bản quyền sáng chế, nhãn mác,… do cư dân trong tỉnh được quyền sử dụng.

- Thu chuyển nhượng hiện hành: Toàn bộ chuyển nhượng hiện hành thuần đều làm tăng thu nhập của cư dân trong tỉnh với mục đích để chi tiêu dùng cuối cùng.

- Các khoản thuế, khấu hao tài sản cố định hiểu theo nội hàm tính GRDP. 

Sơ đồ mối quan hệ giữa GRDP và tổng thu nhập dân cư

Trong sơ đồ trên, hình elip bên trái (đường mầu đỏ) thể hiện GRDP; hình elip bên phải (đường mầu xanh) thể hiện tổng thu nhập dân cư. Chúng chỉ có một phần chung duy nhất là thu của người lao động - phần giao của 2 elip. Được tính trong GRDP nhưng không tính trong tổng thu nhập dân cư là thuế sản xuất (thu của Nhà nước), khấu hao tài sản cố định (các đơn vị kinh tế tính vào chi phí để tái đầu tư) và thặng dư (với giả định trên là phần thu của doanh nghiệp, nhà đầu tư). Ngược lại, tổng thu nhập dân cư lại bao gồm cả phần thu nhập sở hữu và chuyển nhượng hiện hành không được tính vào GRDP.

Như vậy GRDP bình quân đầu người và thu nhập bình quân đầu người là 2 chỉ tiêu hoàn toàn khác nhau; thu nhập bình quân đầu người luôn thấp hơn GRDP bình quân đầu người. Vì vậy, khi các tổ chức, cá nhân nghiên cứu về 02 chỉ tiêu này, đặc biệt khi sử dụng số liệu phục vụ Đại hội đảng bộ các cấp thì không phải băn khoăn khi so sánh chỉ tiêu thu nhập bình quân đầu người tại sao lại thấp hơn GRDP bình quân đầu người./.